GİRİŞ Ceza yargılaması, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) çerçevesinde yürütülen, suç şüphesinin araştırıldığı ve kamu davasının açılıp açılmayacağına karar verilen bir süreçtir. Bu sürecin ilk aşaması olan soruşturma evresi, Cumhuriyet Savcılığı tarafından yürütülmekte olup, suç işlendiğine dair makul şüphenin varlığı halinde başlatılmaktadır. Soruşturmanın amacı, suçun işlenip işlenmediğini tespit etmek ve yeterli delil elde edilmesi halinde kamu davası açılması için iddianame düzenlemektir.
CUMHURİYET SAVCISININ YETKİLERİ VE SORUŞTURMA AŞAMASINDAKİ ROLÜ Cumhuriyet Savcısı, CMK’nın 160. maddesi uyarınca, suç işlendiği izlenimini veren bir durumun öğrenilmesi halinde gecikmeksizin kamu adına soruşturma yapmakla yükümlüdür. Savcının yetkileri şunlardır:
- Suç ihbarlarını ve şikâyetleri değerlendirmek,
- Delil toplamak ve incelemek,
- Kolluk kuvvetlerine emir ve talimat vermek,
- Şüphelinin gözaltına alınmasını talep etmek (CMK m.91),
- Tutuklama talebiyle sulh ceza hâkimliğine başvurmak (CMK m.100),
- Arama ve elkoyma tedbirlerini uygulamak (CMK m.116-134),
- Adli kontrol tedbirlerini talep etmek (CMK m.109),
- Kamu davası açmak veya kovuşturmaya yer olmadığına dair karar (KYOK) vermek (CMK m.172).
SORUŞTURMA AŞAMASININ İŞLEYİŞİ Soruşturma aşaması, suçun işlendiğine dair makul şüphe bulunması halinde başlatılan bir süreç olup, delillerin toplanması, şüpheli ve tanıkların ifadelerinin alınması gibi işlemleri kapsar. Bu aşama aşağıdaki süreçleri içerir:
- Suç İhbarı ve Soruşturmanın Başlatılması: CMK m.158 uyarınca, suç duyurusu kamu görevlileri, mağdur, ihbarcı veya şikâyetçi tarafından yapılabilir. Cumhuriyet Savcısı, ihbar veya şikâyeti değerlendirerek soruşturma açılıp açılmayacağına karar verir.
- Delil Toplanması: Savcı, maddi gerçeğin ortaya çıkarılması için tüm delilleri toplamak zorundadır (CMK m.160). Bu kapsamda, olay yeri incelemesi yapılabilir, bilirkişi raporları alınabilir ve teknik takip tedbirleri uygulanabilir (CMK m.135-140).
- Şüpheli ve Tanık İfadelerinin Alınması: Şüphelinin, CMK m.147 uyarınca susma hakkı bulunmaktadır ve müdafii huzurunda ifade verme hakkı saklıdır. Tanıklar ise CMK m.52 gereğince yeminli olarak dinlenebilir.
- Koruma Tedbirlerinin Uygulanması: Savcılık, soruşturmanın selameti açısından arama, el koyma, tutuklama, adli kontrol gibi koruma tedbirlerine başvurabilir. Bu tedbirlerin uygulanması için CMK’da öngörülen usuli güvencelere uyulması zorunludur.
- Soruşturmanın Sonuçlandırılması: Soruşturma sonucunda yeterli şüphe mevcut ise Cumhuriyet Savcısı, CMK m.170 uyarınca iddianame düzenleyerek kamu davası açar. Şayet yeterli delil elde edilmemişse, CMK m.172 gereğince “kovuşturmaya yer olmadığına dair karar” (KYOK) verilir. KYOK kararına karşı, mağdur veya şikâyetçi CMK m.173 uyarınca itiraz edebilir.
SONUÇ Ceza yargılamasında soruşturma aşaması, adil yargılanma hakkının korunması açısından büyük önem arz etmektedir. Cumhuriyet Savcılığı, hukukun üstünlüğü çerçevesinde delilleri toplayarak maddi gerçeğe ulaşmak ve kamu davası açılıp açılmayacağını belirlemekle yükümlüdür. Tüm işlemlerin usulüne uygun yürütülmesi, adil yargılamanın temelini oluşturmaktadır. Soruşturmanın etkin yürütülmesi, birey hak ve özgürlüklerinin korunması ile kamu düzeninin sağlanması arasındaki dengeyi gözetmelidir.